Her şey, eski bir Danimarka Ordusu Özel Harekat Birliği (Jægerkorpset) üyesi, 42 yaşındaki uzman çavuş Thomas Rathsack’ın Irak ve Afganistan’da katıldığı, Taliban ve El Kaide militanlarına karşı yapılan özel askeri operasyonlarla ilgili yazdığı “Jæger – i Krig med Eliten” (“Avcı Birliği: Elit Güçle Savaşta”) adlı kitapla başladı. Rathsack, kitabında Danimarka Özel Harekat Birliği komandolarının, 2002’den bu yana Afganistan, Irak ve Kosova’da, toplumun sandığından çok daha sık askeri operasyon gerçekleştirdiklerini anlatıyor, bazı operasyonlarda, komandoların düşman kıyafetleriyle görev yaptıkları gibi detaylardan bahsediyordu.
Basıma girmeden önce bazı basın mensuplarına promosyon amacıyla gönderilen kitabın varlığını haber alan Genelkurmay Başkanlığı, “Afganistan'da görev yapan Danimarka askerlerinin hayatını tehlikeye atacağı” savıyla kitabın basım ve dağıtımının yasaklanması için, Askeri Savcı Peter Otken aracılığıyla Kopenhag Belediye Mahkemesi’ne başvurdu. 15 Eylül günü, Danimarka Genelkurmay Başkanı Tim Sloth Jørgensen, Danimarka’daki bütün gazetelerin Genel Yayın Yönetmenlerine yazdığı bir mektupta, muhabirlerin kitapla ilgili daha fazla haber yapmalarının önüne geçilmesini istedi. Politiken gazetesi, Jørgensen’in mektubunu dikkate almadı ve mahkemenin sonuçlanmasını beklemeden kitabı 16 Eylül 2009 günü 120,000 okuyucusuna ücretsiz ek olarak dağıttı. Gazetenin Genel Yayın Yönetmeni Tøger Seidenfaden, aynı gün yayınlanan “Neden kitabı bastık?” başlıklı başyazısında şu açıklamayı yaptı:
“Danimarka savaşta bir ülkedir. 1990’a Balkan savaşına katıldık ve oldukça önemli ve olumlu bir katkıda bulunduk. NATO’nun Sırbistan’a karşı hava savaşında, bir milyona yakın Kosovalı Arnavut’un yaşamlarının kurtarılmasına yardımcı olduk.Danimarka’daki Sosyalist Halk Partisi (Socialistisk Folkeparti), Radikal Sol Parti (Radikale Venstre) ve Yeşil-Kızıl Koalisyonu (Enhedslisten) kitabın yayınlanmasını savunurken, özellikle iktidardaki Liberal Parti (Venstre), Danimarka Halk Partisi (Dansk Folkeparti), Muhafazakar Halk Partisi (Konservative Folkeparti) buna karşı çıktı. Başbakan Lars Lökke Rasmussen, kitabı yayınlayan Politiken gazetesini kınayarak, “Gazete, mahkeme kararını beklemeliydi” açıklamasını yaptı.
Ancak Irak’taki Birleşmiş Milletler’in onayı olmayan çok daha tartışmalı bir savaşa da taraf olduk ve 2006 yılında ABD kamuoyunda bu savaşın popülerliğini kaybetmesiyle askerlerimizi geri çektik.
Afganistan’daki savaş, Danimarka’da güçlü bir politik desteğe sahip, diğer NATO ülkelerinde bu savaşa karşı olanların sayısı hızla artarken Danimarka toplumunun çoğunluğu hala bu savaşı destekliyor. Halk, olağanüstü zor ve tehlikeli koşullarda görev yapan Danimarkalı askerlere büyük bir saygı ve sempati duyuyor.
Politiken dahil, basın, silahlı kuvvetlerle yakın bir işbirliği içinde çalışıyor, ve Danimarkalı askerlerin hayatını tehlikeye atabilecek durumlara karşı alınan önlemleri tamamen kabul etme yaklaşımı göstermektedir. Askeri operasyonları tehlikeye atabilecek bilgileri basmıyoruz ve Afgan savaşını takip ederken Danimarka ordusunun bize sağladığı koruma için minnettarız.
Bu denli iyi ve pragmatik bir işbirliği içerisindeyken, ordunun genel anlamda ulusal çıkarlara aykırı kabul ettiği yayınları ve bilgi akışını da geniş bir çerçevede durdurabilme yetkisini kullanmak istemesi daha da üzüntü verici. Eski bir komandonun yazdığı kitapla ilgili olan olay bu. Ordu, yayıncılara karşı bir yasaklama hazırlıyor ve Kopenhag Belediye Mahkemesinin Perşembe günü vereceği karar bununla ilgili.
Aynı zamanda, ordu adına Hazine bakanlığı avukatları da yayınevinin altını üstüne getirerek, yayınevi çalışanlarını kimlerde kitabın kopyaları bulunduğu konusunda ifade vermeye zorlamak için mahkemeden karar almasını istiyor. Ve aynı zamanda, Genelkurmay Başkanı ülkenin medya kuruluşlarına bir mektup göndererek, kitapla ilgili daha fazla haber yapmamamızı istemiş durumda.
Biz mahkemenin orduya bilgi edinme ve basın özgürlüğüne bu denli açıktan tecavüz etme hakkı vereceğini düşünmüyoruz. Ve bütün bunlara rağmen, savaşta olduğumuz bu zamanda bile ve ordu yetkilileri bunu uygun bulmasalar da, halkın bilgi alma özgürlüğünü garanti altına almak ve bu hakkın altını çizmek amacıyla, kitabın tamamını bugünkü gazetede basmaya karar verdik.
Biz, aynı Danimarkalı askerlerin hükümetin omuzlarına yüklediği görevleri yerine getirirken yaptıkları gibi, işimizi yaptığımızı düşünüyoruz.”
Kitabı basmaya hazırlanan Peoples’ Press yayınevinin idaresi de, yayınevine polis zoruyla girilmesi girişiminden oldukça rahatsız olmuş durumda. Yayınevi adına bir açıklama yapan Yaratıcı Direktör Jakob Kvist, “Bu çok tatsız bir gelişme. Biz bu kitabın toplumda savaşın soğuk ve katı yüzü hakkında bir tartışmaya zemin oluşturacağı inancındayız. Belki de savunma kuvvetleri böyle bir tartışmayla ilgilenmiyorlardır. Bu, en vahim sansür girişimlerinden birisi. Eğer bu iş yayınevine polis marifetiyle girilmesiyle biterse, hakikaten çok açık bir baskı durumu ortaya çıkacaktır.” dedi.
23 eylül günü Genelkurmay Başkanlığı, Thomas Rathsack hakkında, 12 yıla kadar hapis istemiyle “savunma sırlarına ilişkin askeri kanun,” 2 yıla kadar hapis istemiyle de “devlet memurlarının sır saklama yükümlülüğüne ilişkin kanun”u ihlal ettiği gerekçesiyle dava açtı. Derken, kitabın Arapça çevirisi de İnternet’te yayınlandı ve Savunma Bakanı Søren Gade başta olmak üzere, iktidar partileri ve bazı köşe yazarları kitabın Taliban’ın eline geçtiğini ve bu durumun Afganistan’daki Danimarkalı askerleri hedef haline getirdiğini söyleyerek, Politiken gazetesine karşı bir kampanya başlattılar.
Savunma Bakanlığı Sözcüsü Jakob Vinther “Benim için kitabın bakanlık mensuplarını tehlikeye atması yeterli bir sebep. Politiken o sebeple mahkemenin bu konudaki kararını beklemeliydi. Belki de mahkeme kitabın basılmasında sakınca görmeyecekti.” açıklamasını yaptı. Vinther, orduya katılanların bazı operasyonların gizli kalmasının önemini anlamaları gerektiğini belirterek, açıklamasını “Asker olmayı seçtiğiniz zaman, ifade özgürlüğünün yer yer kısıtlandığı bir alana girmeyi seçtiğinizi kabullenmeniz gerek. Bu kısıtlama, küçük bir alanda uygulanıyor, o nedenle günlük aktiviteler konusunda bir sorun yaratmamaktadır.” sözleriyle sürdürdü.
Politiken Genel Yayın Yönetmeni Tøger Seidenfaden, gelişmeler üzerine, “Savunma Kuvvetlerinin bu girişiminin arka planında, maalesef bu kitabın ülke güvenliğini tehdit ettiği yönünde oldukça genel ve müphem bir inanç yatıyor. Eğer ordunun bu tip bir şey yapma hakkını kabul edersek, bilgi edinme ve basın özgürlüğü ciddi bir şekilde sınırlanmış olur. Zaten bu kitabın ilginç kısımları bir önceki Cumartesi günkü gazetede basılmıştı ve ordu o zaman sesini de çıkarmamıştı. Eğer hassas bir bilgi vardı ise, zaten yayınlanmış durumdaydı ve İnternet’te de mevcuttu. Yani ordu, prensip olarak neyin kamuoyuna ait bilgi haline gelebileceği konusunda genel bir karar alma hakkının peşinde gibi görünüyor. Bu tip bir gücün Danimarka demokrasisi ve yetkililer beğenmese de savaş halinde bile Danimarka basınının olayla eleştirel bakabilme hakkı ve geleneğiyle nasıl bağdaştırıldığını anlayamıyorum.” açıklamasını yapar.
Arapça çeviri için ayrı bir soruşturma açılırken, Savunma Bakanı Müsteşarı ve eski Ulusal Haberalma Teşkilatı Başkanı Lars Findsen’in bakana, kitabın yasaklanması için kamuoyu oluştururken, kitabın Arapça’ya çevrilmiş olmasını da savını güçlendirmek üzere kullanmasını tavsiye ettiği ortaya çıktı. Nitekim, boyalı basından B.T. gazetesi, İnternet baskısında kitabın çevirisini yayınlayınca, Savunma Bakanı Søren Gade, kitabın Arapça’ya çevrilmiş olmasının teröristlerin içeriğiyle ne kadar yakından ilgilendiklerinin delili olduğunu, o sebeple ordunun da iddia ettiği gibi kitabın basılmasının, yurtdışındaki askeri operasyonlara katılan Danimarkalı askerlerin hayatını tehlikeye atacağını açıkladı. Savunma Bakanı, bu çevirinin kopyalarını özel ulakla ve acil ibaresiyle Parlamento Dışişleri Komisyonu üyelerine iletti.
Ancak Arapça çevirinin, Ordu Bilgi İşlem Şefi Jesper Britze ve ekibi tarafından otomatik çeviri programı kullanılarak yapıldığı, Savunma Bakanlığı Sözcüsü Jakob Vinther tarafından da Danimarka Radyosu’na (Danmarks Radio) servis edildiği ortaya çıktı. Vinther Danimarka 2. Televizyonuna daha sonra verdiği demeçte, “Oldukça asap bozucu bir hata. Çok talihsizce” diyerek, “Ben medyaya tercümenin olduğu web sitesine ulaşılabilecek bir link göndererek yardımcı olmaya çalıştım. Ancak, oldukça asap bozucu bir hata yaparak, Danimarka Radyosuna gönderdiğim e-maile ek olarak dosyayı da eklemişim.” açıklamasını yaptı. Ordu tarafından tezgahlanan bu operasyonunun amacının, teröristlerin kitabın daha basılmadan önce teröristler tarafından Arapça’ya çevirdiğine kamuoyunu ikna ederek, kitabın yasaklanmasını sağlamak olduğu da açığa çıktı. Parlamento’ya önce “Ordu bu çeviri işinin içinde değildir” bilgisini veren, ancak daha sonra kendisine bağlı ordunun arkasından iş çevirdiği ortaya çıkan Savunma Bakanı Søren Gade de “üst düzey bütün askerlere karşı güvenini tamamen kaybettiğini” açıklayarak, “gerekirse istifaya hazır olduğunu” bildirdi.
Ordu önce, bunun Britze’nin bir “münferit” girişimi olduğunu açıkladıysa da, kamuoyunu ikna edemedi. 2 Ekim Cuma günü, bilgisayarında yapılan savcılık taramasıyla, çeviri belgenin B.T. gazetesine Genelkurmay Başkanlığı Stratejik İletişim Komutanı Yarbay Lars Sønderskov tarafından gönderildiği anlaşıldı ve Genelkurmay Başkanı Amiral Tim Sloth Jørgensen “Son birkaç gündür yaşananlar, Danimarka’da halkın orduya ve özellikle Genelkurmay Başkanlığına olan güveninin sarstı. Danimarka Savunma Kuvvetleri, Afganistan da dahil pek çok yerde önemli ve özveri gerektiren görevleri başarıyla yerine getiren çok profesyonel erkekler ve kadınlardan oluşmaktadır. Askeri personelin görevlerini en iyi şekilde yerine getirebilmeleri için, ordunun halkın ve politikacıların güvenini korumaya devam etmesi elzemdir. Halkın kuvvetlerimize güvenini onarmak için görevi bırakıyorum” diyerek 2002’den bu yana yürüttüğü görevinden 4 Ekim 2009’da istifa etmek zorunda kaldı. Çeviri operasyonunda görev alan Britze ve iki subayın orduyla ilişiği kesildi.
Sosyal Demokrat Parti, Savunma Bakanı Søren Gade’nin de istifa etmesinde ısrarlı. Ancak, Parlamento Savunma Komisyonunda görev alan diğer partilerin milletvekilleri, bakanın bu olaydan tamamen bihaber olabileceği savıyla, savcılığın soruşturmasını bitirmesini bekleme taraftarı. Grubun Liberal Parti mensubu sözcüsü ve eski Dışişleri Bakanı Niels Helveg Petersen, Bakanın bilerek skandala karıştığı yönünde herhangi bir kanıt bulunmadığını iddia etti.
Daha birkaç gün önce ordu sözcüsü Albay Hans-Christian Mathiesen “Bize göre, bu kitaptaki bilgiler genel anlamda basılabilecek bilgilerin oldukça ötesinde. Kitap olduğunu bilmeden, bir askeri belge olarak değerlendirseydim, onu “çok gizli” kategorisinde sınıflandırırdım.” derken, skandalın ortaya çıkmasından sonra ordu da tavır değiştirdi. Afganistan’da yürütülen operasyonlardan sorumlu subaylar, mahkeme sürecinin kitaba daha fazla ilgi gösterilmesine sebep olacağını düşündüklerini açıkladılar. Özel Harekat Birliği Komutanı Yarbay Michael Hyldgaard ve daha sonra Ordu Harekat Birlikleri Komutanı Albay Henrik Sommer, kitapta güvenliği tehdit eden bazı konular olduğunu, ancak bu bilgilerin hem Internet, hem de daha önce benzer kitaplar yazmış İngiliz ve Amerikalı komandoların kitaplarında da yer aldığını, o sebeple bu bilgilerin kitabın basımını durdurmak için bu sorunların yetersiz kaldığını ifade ederek, “Bizim genel kanımız, kitabın gerçek anlamda tehlikeli olmadığı yönünde. Hiç ilgilenmeyip, olayın gelip geçmesi yerine, biz bunu önemli bir konu haline getirip gündemde tutarsak, askerlerimizi daha fazla riske atmış olacağımızı anlamak için bir iletişim profesörü olmaya lüzum yok.” demecini verdi.
Genelkurmay Başkanlığına vekalet eden Albay Bjørn Bisserup da bu görüşe katıldı: “Bu doğru. Subayların ilk tepkisi kitabın yayınına izin verilmesiydi. Bizim ilk görüşümüz, bu kitaplar sorun oluşturmadıkları sürece, basılmalarını engellememe yönündeydi zaten. Ve bu durumun basında iyi bir yankı bulmayacağının da farkındaydık.”
5 Ekim günü Kopenhag Belediye Mahkemesi, gerekçeli kararında, Danimarka birliklerinin Taliban ve El Kaide militanlarının izini nasıl sürdükleri ve imha ettiklerine ilişkin oldukça hassas askeri bilgileri içeren bu kitabın, yayınlanmamış olması halinde yasaklanacağını belirtti. Ancak basılarak kamuoyuna mal olmuş bir eserin yasaklanmasının amaca hizmet etmeyeceğinden hareketle, ordunun yasaklama talebini reddederek, Thomas Rathsack’ın kitabının yayınevi tarafından basılmasına izin verdi. Burada ilginç sorulardan birisi de, bu kitabın hassas bilgiler içerdiğini savunan ordunun, kitabı bizzat Arapça’ya çevirmesi ve bu metni de İnternet’te yayınlaması ve medyaya dağıtmasından dolayı içinde bulunduğu yasal karmaşanın nasıl çözüme ulaştırılacağı.
Afganistan’da, NATO kuvvetlerine bağlı 700’den fazla Danimarkalı asker görev yapıyor ve 2001 yılından bu yana, Afganistan’da 45 Danimarkalı asker öldürüldü.
Kaynakça
- Defence D-notice to editors. Politiken. 15 Eylül 2009. http://politiken.dk/newsinenglish/article788869.ece
- Gagging Private Rathsack. Politiken. 16 Eylül 2009. http://presseurop.eu/en/content/news-brief-cover/97671-gagging-private-rathsack
- Editorial: Why we published the book. Politiken. 16 Eylül 2009. http://politiken.dk/newsinenglish/article789611.ece
- Danish soldier may face charges over Afghan memoir. JAVNO. 22 Eylül 2009. http://www.javno.com/en-world/danish-soldier-may-face-charges-over-afghan-memoir_276146
- Defence scandal widening. Politiken. 2 Ekim 2009. http://politiken.dk/newsinenglish/article801667.ece
- Defence Chief resigns over book. Politiken. 4 Ekim 2009. http://politiken.dk/newsinenglish/article802793.ece
- Associated Press. Danish Military Chief Resigns Amid Book Scandal. The New York Times. 4 Ekim 2009. http://www.nytimes.com/aponline/2009/10/04/world/AP-EU-Denmark-Military-Chief-Resigns.html?_r=2&scp=1&sq=tim%20sloth%20j%C3%B8rgensen&st=cse
- Wienberg, Christian. Danish Defense Chief Resigns after Staff Leaks Commando Book. Bloomberg. 4 Ekim 2009. http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601085&sid=aIZEroUt1liw
- Army OK’ed controversial book. Politiken. 8 Ekim 2009.
http://politiken.dk/newsinenglish/article805595.ece
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder